Vragen en antwoorden over usutuvirus

Vragen en antwoorden over het usutuvirus, versie 2018.1

Wat is het usutuvirus?

Het usutuvirus is een virus waar vogels ziek van kunnen worden. Het virus wordt door muggen overgedragen en komt oorspronkelijk uit Afrika. Het virus is vernoemd naar de Usutu rivier in Swaziland. Mensen worden zelden ziek van het virus.

Welke vogelsoorten worden door het virus getroffen?

• Wilde vogelsoorten: Sterfte door het usutuvirus is beschreven bij een breed scala aan zangvogels in diverse landen.  Er is voornamelijk grote sterfte beschreven bij merels en huismussen.
• Gehouden vogels: Bij gehouden vogels is sterfte beschreven bij uilen, waarbij met name laplanduilen doodgaan.

Zijn er minder merels?

Het is nog moeilijk om aan te geven wat het effect op de merelpopulatie zal zijn. Het is onbekend hoelang het duurt voordat de populatie voldoende weerstand heeft opgebouwd en de sterfte door dit virus zal afnemen. In de tuinvogeltelling 2018 stond de merel op de 5^e plaats, in 2016 en 2017 op de 3^e plaats. Voorlopige cijfers van Sovon lieten zien dat in het voorjaar 2018 er in steden en dorpen ca. 15% minder merels zijn gesignaleerd ten opzichte van 2017. Dat er in de periode half juli tot begin september minder merels worden gezien, is op zich normaal omdat het dan de ruiperiode is en de Merels zich dan opmerkelijk stiekem gedragen. Ook zijn er in de nazomer minder merels in de tuinen te zien, omdat er veel natuurlijk voedsel aanwezig is in de natuur.

Welke symptomen vertonen besmette/zieke vogels?

Foto: Sandra Advokaat

Bij een besmetting met het usutuvirus kunnen de volgende symptomen worden waargenomen:
Algehele malaise, sloomheid, ‘bol’ zitten, niet meer drinken, naar adem happen, spierzwakte (bijv. niet meer opvliegen/ alleen nog maar laag blijven en meteen weer gaan zitten), vleugels / kop laten hangen en evenwichtsstoornissen. Welke symptomen een vogel vertoont, hangt af van welk orgaan is aangetast (hart, hersenen, perifere zenuwen). Omdat dit beeld ook past bij andere ziekten, kan op basis van de ziekteverschijnselen geen uitspraak worden gedaan of de vogel besmet is met het usutuvirus of dat het om een andere ziekte gaat.

Duidt een rommelig verenkleed op een zieke merel?

Merel met kalige kop door de rui

Dat kan niet gezegd worden. Merels ruien als het broedseizoen is afgelopen. In de periode half juli tot begin september zien ze er dan verfomfaaid uit en/of hebben een kalige kop. Een rommelig verenkleed betekent dus niet dat de merel ziek is. Wel zit een zieke merel zit vaak bol en met een opgeblazen verenkleed.

Kan een zieke merel weer beter worden?

Het is onbekend of een besmette merel met ziekteverschijnselen nog beter kan worden. Maar aangenomen wordt dat deze merels doodgaan. Aan de hand van de informatie van melders, gaan de meeste merels binnen een paar dagen dood, maar er zijn ook meldingen van merels die 1 – 2 weken ziek zijn. Uit onderzoek bij geringde merels is wel bekend dat er ook besmette Merels zijn die later levend en ogenschijnlijk gezond zijn teruggevangen. Het is alleen onbekend of deze merels ziek zijn geworden, of dat ze voldoende weerstand tegen het virus hadden om niet echt ziek te worden.

Is het virus gevaarlijk voor mensen?

Het virus wordt door steekmuggen, voornamelijk uit het geslacht Culex, overgedragen. Het  is uitzonderlijk dat mensen besmet raken, maar de kans is niet nihil. Ondanks grote uitbraken onder vogels, is in heel Europa van slechts enkele mensen bekend dat zij ziek zijn geworden door het usutuvirus. Het merendeel van de patiënten had een verzwakt afweersysteem. Toch wijzen onderzoekers erop dat bij patiënten met een hersenontsteking of andere neurologische verschijnselen ook aan usutuvirus  gedacht moet worden¹.

Loopt mijn hond/kat die een dode merel heeft opgepakt/opgegeten gevaar?

Het usutuvirus is een vogelvirus. In Europese landen waar eerder veel vogels besmet waren met het usutuvirus , bleken honden en katten niet ziek te worden. Dat duidt erop dat het usutuvirus geen gevaar vormt voor honden of katten.

Welke effecten kan het virus op vogelpopulaties hebben?

Vorig jaar (2016) was de eerste introductie van het usutuvirus in Nederland. Bij een eerste introductie is de sterfte altijd hoog. Het is onbekend hoelang het duurt voordat de populatie voldoende weerstand heeft opgebouwd en de sterfte door dit virus zal afnemen. Het  is niet te voorspellen hoelang het virus in Nederland in de vogelpopulatie aanwezig zal blijven en wat het effect op de vogelpopulatie zal zijn. Dit zal de komende jaren duidelijk moeten worden.

Waar komt het virus in Europa voor?

Het virus is oorspronkelijk afkomstig uit het zuiden van Afrika. De eerste uitbraak bij vogels in Europa was in 1996, in Italië, gevolgd door een uitbraak in 2001 in Oostenrijk. Daarna is het virus ook gevonden bij vogels in Spanje, Kroatië, Hongarije, Zwitserland, Tsjechië, Duitsland en België. In deze landen werd massale merelsterfte gemeld. In 2016 is het virus voor het eerst in Nederlandse vogels aangetoond.

Hoe kan ik voorkomen dat  gehouden vogels besmet raken?

De beste methode is te proberen de blootstelling aan mogelijk besmette muggen te verminderen.

• Vermijd de aanwezigheid van stilstaand water waar muggen hun eitjes in kunnen leggen.
• Gebruik muggennetten/klamboe’s bij vogelkooien of huisvest de vogels binnen en voorzie ramen/deuren van horren.
• Een vaccinatie voor vogels is op dit moment niet beschikbaar.

Kan ik  zieke gehouden vogels behandelen?

Er zijn geen specifieke medicijnen beschikbaar. De behandeling bestaat uit het bestrijden van de symptomen.

Welke maatregelen moet ik nemen bij het hanteren van zieke of dode vogels?

De algemene hygiëne maatregelen voor het  hanteren van dode en zieke vogels (zie https://www.dwhc.nl/vragen/) dienen in acht te worden genomen. Er is geen aanleiding om extra maatregelen te nemen.

Waarom onderzoeken jullie niet elke dode Merel?
Niet alle merels zijn doodgegaan aan het virus. Sommige zijn bijvoorbeeld tegen het raam gevlogen, of zijn gewoon overleden omdat ze oud waren. Het onderzoeken van vogels kost veel geld. Daarom gebeurt dit steekproefsgewijs of als er een specifieke aanleiding voor is. Echter, het is wel heel belangrijk om bij te houden hoeveel merels er doodgaan en waar. Dus graag de dode merels of andere zangvogels melden. Je kunt de vondst van een dode vogel melden bij Sovon Vogelonderzoek Nederland (Sovon) via sovon.nl/dodevogels of op de website van DWHC via de link Meld hier uw dode dier

¹ Widespread activity of multiple lineages of Usutu virus, western Europe, 2016. Cadar D, Lühken R, van der Jeugd H, Garigliany M, Ziegler U, Keller M, Lahoreau J, Lachmann L, Becker N, Kik M, Oude Munnink BB, Bosch S, Tannich E, Linden A, Schmidt V, Koopmans MP, Rijks J, Desmecht D, Groschup MH, Reusken C, Schmidt-Chanasit J. Euro Surveill. 2017;22(4):pii=30452. DOI: http://dx.doi.org/10.2807/1560-7917.ES.2017.22.4.30452